Tot op heden gebruikten we voor het duiden van de kansspelmarkt, zoals deelnemers aan het spel, maar ook de inspanningen van aanbieders voor diverse regelgeving, cijfers uit een onderzoek van Breuer&Intraval uit 2016. Dit betrof een nulmeting in aanloop naar de inwerkingtreding van de Wet Koa. De invoering heeft echter langer op zich laten wachten dan initieel verwacht, waardoor de cijfers 5 jaar na dato verouderd zijn. Ook de onderzoeksmethode is niet toekomstbestendig.
Dat maakt dat Breuer&Intraval een nieuw onderzoek hebben gedaan, in het voorjaar van 2021. Dit is een nieuwe meting met nieuwe methoden, waardoor deze in 2024, als de Wet Koa geëvalueerd moet worden, op gelijke wijze uitgevoerd kan worden. Wij hebben de onderzoeksresultaten doorgenomen en zetten de belangrijkste zaken graag op een rij.
Het onderzoek
Doelstellingen Wet Koa
De meting is bedoeld om de doelstellingen van de Wet Koa te toetsen. Deze doelstellingen zijn:
- voorkomen van kansspelverslaving;
- tegengaan van fraude, witwassen en andere criminele activiteiten;
- beschermen van de consument.
Met de invoering van de wet zijn de regels en voorwaarden strenger geworden en wordt toezicht geïntensiveerd. Kanalisatie, waarbij spelers zo veel mogelijk via het gereguleerde aanbod spelen, is daar een belangrijk subdoel bij.
Om spelers beter te beschermen, zijn er voor aanbieders nieuwe regels opgesteld. Ten eerste mogen aanbieders tijdens het spelen geen bonus meer aanbieden. Ten tweede moeten zij met behulp van advies van ervarings- en verslavingsdeskundigen bepalen wanneer zij moeten ingrijpen bij spelers die verslaafd dreigen te raken. Ook moet de manier waarop worden vastgelegd, samen vormt dit het verslavingspreventiebeleid.
De Wet Koa is op 1 april 2021 in werking getreden, vanaf 1 oktober 2021 is het aanbieders toegestaan om online kansspelen aan te bieden. Op deze datum is ook aansluiting op CRUKS voor alle aanbieders, online en offline, verplicht gesteld. Aanbieders moeten bijhouden welke spelers vaak komen spelen (wedden op sport valt hier ook onder). Spelers die vaak komen spelen, moeten hierop gewezen worden. En tot slot moeten spelers ook door derden aangemeld kunnen worden voor CRUKS, naast dat zij dit zelf kunnen doen.
Door een attractief aanbod zou het spelen bij illegale aanbieders af moeten nemen. De kanalisatiegraad moet naar 80% gaan. Reclame moet daaraan bijdragen, echter zijn er ook zorgen over reclame, en vooral voor kwetsbare groepen zoals jongeren. Dit onderzoek heeft als doel een nulmeting te verzorgen als basis voor de evaluatie in 2024.
Probleemstelling en onderzoeksvragen
De probleemstelling van het onderzoek is als volgt:
‘Wat is in 2020 de omvang van de deelname aan kansspelen, legaal en illegaal, in Nederland en de stand van de indicatoren van de drie doelstellingen? In het totaal van de Nederlandse bevolking en voor specifieke groepen?’
De vragen die hierbij beantwoord worden, zijn:
- m.b.t. omvang deelname aan kansspelen in Nederland: type kansspel, vergund versus niet-vergund, leeftijdscategorie en geslacht van de speler;
- m.b.t. de stand van de indicatoren voor de drie doelen: type kansspel, profiel van de speler (recreatief, risico- of probleemspeler), leeftijdscategorie en geslacht van de speler;
- in hoeverre zijn jongeren en jongvolwassenen bekend met reclame voor kansspelen en wat is hun beleving hierbij?
- additioneel: welke verschuivingen aangaande bovenstaande vragen zijn te herkennen ten opzichte van de meting in 2016, voor zover deze te vergelijken zijn?
Onderzoeksopzet
Het onderzoek richt zich deels op de speler en deels op de aanbieder. Daarom is er een mix van onderzoeksmethoden gebruikt om de bovengenoemde vragen zo goed mogelijk te beantwoorden:
- een online enquête onder het panel van Kantar (Kantar is een wereldwijd consultancybureau voor onder andere consumentenonderzoek);
- data uit jaarverslagen van vergunde aanbieders;
- interviews met vergunde aanbieders;
- gegevens verkregen van de Kansspelautoriteit, Stichting Reclame Code Commissie, Stichting Informatie Voorziening Zorg en de Financial Intelligence Unit.
De gegevens gaan over het jaar 2020, echter vanwege corona zijn de cijfers uit jaarverslagen niet representatief. Daarom zijn deze aangevuld met gegevens uit 2019. De enquete heeft plaatsgevonden in april 2021. Het panel bestond uit 140.000 mogelijke deelnemers, waarvan 90.000 18 jaar of ouder. Uiteindelijk zijn er bijna 11.000 panelleden uitgenodigd waarvan 54% deze heeft ingevuld. De wens was om minimaal 5750 respondenten te hebben, dat is met 5876 behaald. De respondenten zijn 16 jaar of ouder. Voor de weging is de Gouden Standaard toegepast, op basis van geslacht, leeftijd, huishoudgrootte, regio, opleiding, sociale klasse en herkomst.
De vragenlijst is gericht op de volgende kansspelen: loterijen, krasloten, bingo, speelautomaten, poker, casinospelen, wedden op paardenraces, wedden op overige sportwedstrijden en overige kansspelen. Tevens is gevraagd naar de locatie van spelen en de ervaring van de spelers met verslavingspreventiebeleid, het tegengaan van fraude en witwassen, en of ze zich als consument beschermd voelden. Vanwege corona is niet alleen naar het gedrag van het afgelopen jaar gevraagd, maar ook van het jaar ervoor.
Screeners kansspelverslaving
In het onderzoek van 2016 werd gebruikgemaakt van SOGS (The South Oaks Gambling Screen) om te bepalen tot welk type speler de respondent behoort. Echter blijkt deze minder betrouwbaar dan toen gedacht, de drempelwaarden lagen laag waardoor het aantal probleemspelers overschat werd. Daarom is gezocht naar een andere screener. PGSI kwam na een steekproef als betrouwbaar uit de bus en heeft de minste belasting voor de respondenten, waardoor de keuze hierop is gevallen.
De vragenlijst van PGSI (Problem Gambling Severity Index) bestaat uit 9 items waarvan de respondent op een schaal van 3 aan moeten geven in hoeverre deze van toepassing is. Hieruit komt een score van 0 tot 27. Vanaf score 3 komt een speler in aanmerking voor interventie en vanaf 8 is er een hoog risico op kansspelverslaving.
De resultaten
Deelname aan kansspelen
De respondenten uit het panel is dus gevraagd of ze in het afgelopen jaar (april 2020 – april 2021) hebben deelgenomen aan kansspelen. 64% geeft aan dat het afgelopen jaar te hebben gedaan, voor 19% is dat langer dan een jaar geleden en 17% heeft nog nooit een kansspel gespeeld. In het jaar ervoor lag het percentage dat deelgenomen heeft aan een kansspel met 67% iets hoger.
Kijken we naar de verdeling per kansspel, dan is dit het beeld:
- 56% loterij
- 19% krasloten
- 6% bingo
- 5% speelautomaat
- 3% poker
- 4% casinospelen (roulette, blackjack etc)
- 1% paardenraces
- 5% wedden op sportwedstrijden
- 2% overig
Van de respondenten heeft 62% recent (afgelopen jaar) deelgenomen aan legale kansspelen. Voor illegale kansspelen is dat 8%. Bij dat laatste valt op dat de groep ouderen 50+ met 3% achterloopt op jongeren (12% tot 24 jaar, 13% tussen 24 en 50). Vrijwel al het illegale spel vond plaats via internet. Omdat het percentage spelers bij het niet-vergunde aanbod sowieso laag is, is het lastig om de invloed van de coronapandemie te duiden. Dit is wel gevraagd, en er is een daling van het aantal spelers op fysieke locaties (bingo, speelautomaten etc) en een kleine toename van online spelers of spelers die meer online zijn gaan spelen.
Aan de respondenten die hebben aangegeven in de periode april 2020 – maart 2021 een kansspel gespeeld te hebben, zijn de vragen uit de PGSI voorgelegd. De resultaten zijn als volgt:
- 60% geen of laag risico
- 3% matig risico
- 2% hoog risico
- de overige 36% heeft niet gespeeld
De indicatoren die de spelers met hoog risico hoog scoorden, waren: hoe vaak heb je geld geleend of spullen verkocht om te gokken, hoe vaak heb je gedacht dat gokken een probleem zou kunnen zijn, hoe vaak heb je je schuldig gevoeld over het gokken, hoe vaak heeft gokken tot gezondheidsproblemen (inclusief stress of angst) geleid en hoe vaak heb je meer ingezet dan je je kon veroorloven?
Opvallend is dat de verdeling man/vrouw bij geen of laag risicospelers en in risicocategorie matig 50/50 is. Bij spelers met een hoog risico zijn mannen met 82% veruit in de meerderheid. De groep hoog risicospelers speelt gemiddeld het meest bij illegale aanbieders: 52%. Bij matig risico is dat 43%. Ook gaven zij het meeste uit: gemiddeld €363 in een maand. Dit geven zij het vaakst uit aan speelautomaten (€217) en casinospelen (€183).
Schattingen voor de hele Nederlandse bevolking
Door het aantal respondenten en de Gouden Standaard kan het onderzoek als representatief worden aangeduid. Dat betekent dat dit langs de gehele Nederlandse bevolking kan worden gelegd. Dat doet Breuer&Intraval dan ook. Daarvoor gebruiken ze de volgende aantallen: Nederland telde op 1 januari 2021 14.570.114 inwoners van 16 jaar en ouder.
| Type speler | Schatting aantal |
| Geen tot laag risico | 8.479.000 – 8.911.800 |
| Matig risico | 294.000 – 431.500 |
| Hoog risico | 162.400 – 268.900 |
Reclame
Er is ook gevraagd of de respondenten in het afgelopen half jaar reclame voor kansspelen hebben gezien. 53% bevestigt dit. Waarschijnlijk is dit percentage hoger maar hebben ze het niet geregistreerd of waargenomen. Ook voor de jongeren tot 24 jaar geldt dat 51% aangeeft reclame voor kansspelen te hebben gezien. De meeste reclame was te zien op tv (45%). Slechts 4% van de respondenten voelt zich aangesproken door de reclame, voor de jongere doelgroep ligt dat op 6%.
Maatregelen bij Holland Casino
Holland Casino was ten tijde van het onderzoek de enige vergunde aanbieder van casinospelen. In het onderzoek is aandacht voor de uitvoering van het verslavingspreventiebeleid en voorkomen van witwassen en fraude, plus het behartigen van consumentenbelangen. Enerzijds zijn vragen hierover gesteld aan de respondenten die hebben aangegeven in het afgelopen jaar bij Holland Casino gespeeld te hebben, anderzijds is informatie gevraagd aan Holland Casino.
Holland Casino geeft aan, en deed dat in het onderzoek van 2016 ook, dat zij beschikken over een brochure over de risico’s van kansspelen en een zelftest. Daarnaast geven ze speeltips voor verantwoord spelen en informatie over beschikbare hulp. Van de 117 respondenten die gespeeld hebben bij Holland Casino, is 42% geïnformeerd over de risico’s. 25% daarvan heeft het speelgedrag aan de hand van deze informatie aangepast.
Daarnaast houdt Holland Casino actief het speelgedrag in de gaten, geven ze informatie over hoe het speelgedrag aan te passen en wordt personeel getraind en opgeleid in het observeren van speelgedrag. In 2020 voerde het concern in totaal 965 bewustwordingsgesprekken. Het jaar ervoor was dat 1554, een duidelijke daling dus vanwege corona. Voor jongeren tot en met 23 houden ze een strenger beleid aan. Die krijgen na het vierde bezoek een flyer met informatie en bij een stijgende bezoekfrequentie in drie maanden een voorzorggesprek. In 2019 werden 2693 gesprekken gevoerd, in 2020 waren dat er 1272.
Medewerkers krijgen bij Holland Casino allemaal een basiscursus verslavingspreventie en leidinggevenden daarnaast ook een aanvullende training. In 2020 voerden zij 13.281 preventiegesprekken (anders dan de hierboven genoemde gesprekken). In 2019 waren dat nog 25.105 gesprekken. Leggen we dat naast de 600.000 unieke bezoekers in 2020, dan betekent dat dat 2,2% van de spelers is aangesproken op potentieel risicovol speelgedrag. Van de 117 respondenten is 9% aangesproken. Daarvan zeggen 8 dat zij hun gedrag hebben aangepast, van minder spelen/inzetten tot volledig stoppen.
Van alle bezoekers is 0,09% verwezen naar gespecialiseerde zorg. Van de respondenten die in Holland Casino zijn geweest, is dat 6%. Daarvan hebben twee ook daadwerkelijk contact opgenomen met een instantie.
Maatregelen vergunninghouders speelautomaten
Er is steekproefsgewijs bij 100 vergunninghouders voor speelautomaten onderzoek gedaan. Het overgrote deel hiervan betreft horeca-ondernemers. Van de deelnemers had 5% een speelhal. In 2020 speelden 210 van de respondenten wel eens in een speelhal. De vergunninghouders zeggen:
- over een brochure te beschikken (61%)
- speeltips te geven (65%)
- een zelftest aan te bieden (30%)
- verstrekt informatie over beschikbare hulp (52%)
Bij de respondenten zien we het volgende beeld: 18% van de bezoekers van een speelhal zegt informatie te hebben gekregen over de risico’s. Negen van hen hebben daardoor hun spelgedrag aangepast.
Van de vergunninghouders zegt 65% dat zij risicovol gedrag signaleren, 61% spreekt de speler ook aan. 48% van de vergunninghouders wijst de speler op de mogelijkheid van een bezoekverbod of -beperking. 61% zegt medewerkers te trainen in observeren van speelgedrag. Van de respondenten is 5% aangesproken. Alle tien geven zij aan hun speelgedrag hierna te hebben aangepast, van minder inzetten tot een entreeverbod.
Cijfers over geleiding naar zorg zijn niet bekend, behalve dan wat de respondenten zeggen. 4% geeft aan dat zij gewezen zijn op de mogelijkheden voor hulp, drie van hen hebben uiteindelijk ook hulp gezocht.
Spelen bij het niet-vergunde aanbod
In de enquête zijn ook vragen opgenomen om te bepalen of spelers bij het niet-vergunde aanbod spelen. Dit is voor 179 respondenten het geval, zij spelen online anders dan bij Toto, Zeturf of krasloten.nl (tot 1 oktober 2021 de enige vergunde online aanbieders). Van hen is 61% informatie over de risico’s van kansspelen tegengekomen. Een vierde van deze groep geeft aan dat ze aan de hand daarvan het speelgedrag hebben aangepast.
Negen van deze spelers (5%) is daadwerkelijk aangesproken op het speelgedrag. Zeven van hen heeft het speelgedrag daarop aangepast. Zes van hen heeft van de medewerker informatie ontvangen over mogelijke zorg, vier van de spelers heeft ook daadwerkelijk hulp gezocht.
Signalen van omgeving van spelers
In de online enquête is ook gevraagd aan de respondenten of hun omgeving zorgen heeft geuit over het speelgedrag. Van de respondenten die wel eens in een automatencasino spelen, is dat bij 20% het geval. Bij de bezoekers van het Holland Casino uit de testgroep is dat 22%. Van de spelers die online speelden, is 15% aangesproken door naasten.
Kerngetallen doelstellingen Wet Koa
97% van de respondenten die het afgelopen jaar een kansspel speelden, deed dat bij een legale aanbieder. 13% speelde (daarnaast) bij niet-vergunde aanbieders. Het overgrote deel deed dat online. Van de respondenten is 7% in de afgelopen 12 maanden begonnen met spelen.
De vergelijking met 2016 kan lastig gemaakt worden. Allereerst omdat de onderzoeksmethode anders is uitgevoerd en dus de respondenten op een andere manier zijn geselecteerd en benaderd. Tevens is de screener nu anders. Dat betekent dat één op één vergelijken van de gegevens uit het respondentenonderzoek niet mogelijk is.
Het onderdeel van de vergunninghouders kan wel vergeleken worden. Het Holland Casino heeft het beleid aangescherpt wat geleid heeft tot meer gesprekken. Ook de andere vergunninghouders lijken meer mensen te hebben aangesproken, tips hebben gegeven et cetera.
Dit onderzoek vormt al met al een solide basis voor de meting in 2024 ter evaluatie van de Wet Koa. Het geeft ons ook goede inzichten in de stand van zaken. Hier kunnen alle partijen hun verslavingspreventiebeleid zeker nog op aanscherpen.
Het hele onderzoek en resultaten kunnen hier geraadpleegd worden >
Hier is ook de informatie uit het onderzoek aangaande fraude/witwassen en bescherming van consumentenbelangen te vinden.